Die vergleichende Analyse der semantisch-derivativen Kategorie der Aktionsarten in den slawischen Sprachen

Projektübersicht

Kurzbeschreibung des Projekts

Przedmiotem badań jest kategoria semantyczno-słowotwórcza rodzajów akcji (Aktionsarten) w języku rosyjskim i ich polskie, bośniackie, chorwackie i serbskie odpowiedniki tłumaczeniowe. Wybrano dwa kierunki postępowania badawczego. Z jednej strony zmierza się do ustalenia i sklasyfikowania Aktionsarten w języku rosyjskim, po czym do skonfrontowania tej klasyfikacji z podobną klasyfikacją w pozostałych badanych językach (polskim, bośniackim, chorwackim i serbskim) w celu określenia różnic i podobieństw w zapełnianiu ‘pustych' miejsc w schemacie wypełnionym materiałem rosyjskim lub możliwości uzupełnienia tego schematu. Drugi kierunek postępowania badawczego zmierza do wyznaczenia odpowiedników tekstowych rosyjskich Aktionsarten w badanych językach w oparciu o korpus materiałowy zawierający współczesne rosyjskie teksty artystyczne i ich przekłady na badane języki. Kierunek ten obejmuje także badania, dla których język rosyjski jest językiem przekładu (tj. ukierunkowanie polsko-rosyjski, bośniacko-rosyjskie, chorwacko-rosyjskie i serbsko-rosyjskie). Projekt ten będzie się realizował w dwóch etapach. Etap I zostanie sfinalizowany pierwszą częścią monografii poświęconej charakterystyce czasownikowej kategorii semantyczno-słowotwórczej Aktionsart w języku rosyjski, polski, bośniackim, chorwackim i serbskim ze wskazaniem podobieństw i – szczególnie - różnic w budowie tej kategorii w analizowanych językach. Na drugim etapie zostanie opracowane zagadnienie zbadania możliwości przekładowych rosyjskich czasowników kategorii Aktionsarten na język bośniacki, chorwacki, serbski i polski.

Rezultaty badań mogą być wykorzystane w praktyce translatorskiej i leksykograficznej. Badany materiał może okazać się przydatny nie tylko dla studentów studiujących specjalności slawistyczne w Polsce i Austrii, ale i dla neofilologów interesujących się zagadnieniami aspektologicznymi oraz dla wszystkich nauczycieli i uczących się języka rosyjskiego, polskiego, bośniackiego, chorwackiego i serbskiego. Efektem badań będą artykuły dotyczące badanej tematyki oraz dwutomowa monografia poświęcona charakterystyce kategorii Aktionsarten w badanych językach oraz możliwości przekładowych z języka rosyjskiego na badane języki słowiańskie oraz z tychże języków na język rosyjski.

Autorzy projektu stawiają przez sobą dwa cele. Pierwszy z nich to charakterystyka kategorii semantyczno-słowotwórczej Aktionsarten w wybranych językach słowiańskich: rosyjskim, polskim, bośniackim, chorwackim i serbskim. Cel drugi – to zbadanie możliwości przekładowych rosyjskich Aktionsarten na język bośniacki, chorwacki, serbski i polski w ramach badań kategorią semantyczno-słowotwórczą Aktionsarten w językach słowiańskich oraz z każdego z badanych języków na język rosyjski. Kierownikiem projektu jest dr hab. Jadwiga Stawnicka z Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego odpowiedzialna za opracowanie tematów szczegółowych: Sposoby wyrażania Aktionsarten w języku rosyjskim i polskim oraz Sposoby przekładu Aktionsarten z języka rosyjskiego na polski (oraz z polskiego na rosyjski). W projekcie uczestniczy prof. dr hab. Branko Tošowić z Instytutu Slawistyki Uniwersytetu w Graz (Austria) odpowiedzialny za opracowanie tematów szczegółowych: Sposoby wyrażania Aktionsarten w języku rosyjskim, bośniackim, chorwackim i serbskim oraz Sposoby przekładu Aktionsarten z języka rosyjskiego na język bośniacki, chorwacki i serbski (oraz z badanych języków na język rosyjski). Aktionsarten obejmują czasownikowe formacje dewerbalne zawierające formanty modyfikujące znaczenia czasowników bazowych w punktu widzenia charakterystyk temporalnych i kwantytatywnych (intensywności / efektywności akcji oraz dyskretności / nieciągłości).

Problem pierwszy to ustalenie sposobów modyfikacji akcji podstawowej w derywatach czasownikowych w każdym z badanych języków. Formanty modyfikacyjne łącząc się z podstawami werbalnymi precyzują znaczenie czasownika podstawowego (nie zmieniając go), wnosząc charakterystyki sposobu przebiegu akcji (np. stopnia intensywności, ustosunkowań subiektowo-obiektowych, długości trwania interwału temporalnego wypełnionego akcją, gruntowności realizacji akcji). Po sporządzeniu rejestru Aktionsarten w każdym z badanych języków na podstawie źródeł leksykograficznych, czasowniki zostaną scharakteryzowane według przynależności do poszczególnych grup oraz charakteru formantu słowotwórczego w każdej grupie.

Na etapie drugim celem naszym będzie zbadanie możliwości przekładowych rosyjskich Aktionsarten na język rosyjski, bośniacki, chorwacki, serbski i polski . Efektem badań będą artykuły dotyczące badanej tematyki oraz dwutomowa monografia poświęcona charakterystyce kategorii Aktionsarten w badanych językach oraz możliwości przekładowych z języka rosyjskiego na badane języki słowiańskie oraz z badanych języków na język rosyjski. W tym celu należy zebrać przykłady z rosyjskiej literatury pięknej oraz z tekstów tłumaczonych na badane języki różnych tłumaczy i na tej podstawie ustalić ekwiwalenty tekstowe czasowników należących do Aktionsarten . Na tej podstawie można orzekać o strategiach translatorskie w przekładzie rosyjskich Aktionsarten na badane języki słowiańskie. Efektem badań będą artykuły z zakresu badanej problematyki oraz dwutomowa monografia: Tom I Aktionsarten w językach słowiańskich (na materiale języka rosyjskiego, polskiego, bośniackiego, chorwackiego i serbskiego).; Tom II Strategie translatorskie w przekładzie rosyjskich Aktionsarten na język polski, bośniacki, chorwacki i serbski).

Badania porównawcze kategorii Aktionsarten w językach słowiańskich nie były podejmowane na szerszą skale (autorzy dokonają przeglądu stanowisk badaczy na ten temat). Odczuwa się brak opracowań dotyczących porównania różnic i podobieństw w zakresie środków wyrażania tej kategorii oraz badań nad możliwościami przekładowymi w zakresie języków słowiańskich. Rezultaty badań mogą być wykorzystane w praktyce translatorskiej i leksykograficznej. Badany materiał może okazać się przydatny nie tylko dla studentów studiujących specjalności slawistyczne w Polsce i Austrii, ale i dla neofilologów interesujących się zagadnieniami aspektologicznymi oraz dla wszystkich nauczycieli i uczących się języka rosyjskiego, polskiego, bośniackiego, chorwackiego i serbskiego.

Przy ustalaniu zasobów badanej kategorii w każdym z języków bazą materiałową będą słowniki ogólne (objaśniające i wielojęzyczne) współczesnego języka. Przykłady użyć opisywanych czasowników stanowią podstawę materiału ilustrującą prezentowane rozważania. Autorzy korzystać będą także z zasobów bibliotek wirtualnych oraz z korpusów tekstowe przy użyciu poszukujących programów komputerowych. Przy badaniu ekwiwalentów przekładowych wykorzystane zostaną dzieła współczesnej rosyjskiej literatury pięknej w tłumaczeniu na język polski, bośniacki, chorwacki, serbski oraz tłumaczenia z tych języków na język rosyjski.

Abstrahujemy od oceny artystycznej i literackiej jakości przekładu. Celem konfrontacji przekładowej będzie wskazanie ekwiwalentów rosyjskich Aktionsarten na różnych płaszczyznach językowych.

Charakterystyka par kontekstów języka oryginału i przekładu ma wskazać również możliwości, kiedy znaczenia sposobu modyfikacji akcji podstawowej nie są wyrażane (tzw. transformacje przekładowe) . Autorzy postarają się odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje związek miedzy wyborem strategii translatorskiej a przynależnością Aktionsarten do poszczególnych grup. Uzasadniając sposób istnienia w każdym z badanych języków kategorii semantyczno-słowotwórczej Aktionsart musimy sobie zdawać sprawę z tego, że pozycja jej w badanych językach nie jest identyczna, a przy przekładzie na inny język używane są często odmienne środki wyrażania, które należy wyjawić, opracować i sklasyfikować.

Wykaz najważniejszej literatury

1. Barnetová V., Běličová-Křížková H., Leška O., Skoumalová Z., Straková V., 1979: Русская грамматика 1. Academia Praha.
2. Bogusławski A., 1997: Zagadnienie jednostek przekładowych. W: Współczesny język rosyjski. Konfrontacja przekładowa. Red. A. Bogusławski, J. Mędelska. Warszawa, s. 7 – 22.
3. Cichońska M., 2004: S ł ownik konfronatyvny czasownik ó w polskich , bośniackich, chorwackich, serbskich. – Katowice : Gnome . – 166 s . Konfrontativni rječnik poljskih, bošnjačkih, hrvatski i srpskih glagola.
4. Engel U., Mrazović P., 1986a: Kontrastive Grammatik Deutsch-Serbokroatisch / Herausgegeben von Ulrich Engel und Pavica Mrazović. – Mannheim – Novi Sad: Institut für deutsche Sprache – Philosophische Fakultät der Universität Novi Sad. – S. 1-930.
5. Engel U., Mrazović P., 1986b: Kontrastive Grammatik Deutsch-Serbokroatisch / Herausgegeben von Ulrich Engel und Pavica Mrazović. – Mannheim – Novi Sad: Institut für deutsche Sprache – Philosophische Fakultät der Universität Novi Sad. – S. 931-1510.
6. Gojmerac M., 1980: Glagolski vid u hrvatskom ili srpskom i njemačkom jeziku. – Zagreb: Filozofski fakultet.
7. Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H., red. 1984 (1998): Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa.
8. Haarmann H.: Prinzipielle Probleme des multilateralen Sprachvergleichs. Anmerkungen zur Methodik und Methodologie. Tübingen 1977.
9. Hrvatska gramatika 1999: Barić, Eugenija; Hudečer, Lana; Koharović, Nebojša; Lončarić, Mijo; Lukenda, Marko; Mamić, Mile; Mihaljević, Milica; Šarić, Ljiljana; Švaćko, Vanja; Vukojević, Luka; Zečević, Vesna; Žagar, Mateo . Hrvatski jezični savjetnik / U redakciji izvršnog uredništva Lane Hudeček, Milice Mihaljević i Luke Vukojevića. – Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje – Pergamena – Školske novine. – 1660 s.
10. Kątny A., 1994: Zu ausgewählten Aktionsarten im Polnischen und deren Entsprechungen im Deutschen. Rzeszów.
11. Koller W., 1997: Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg.
12. Menac A., 1965: Povezanost glagolskog vida i vremenskih konstrukcija u ruskom i hrvatskosrpskom jeziku. – W : Radovi Zavoda za slavensku filologiju (Radovi povodom 75. godine rođenja Josipa Badalića). – Zagreb. – Br. 7. – 107-117.
13. Mikkelsen H. K., 1985: Vidska opozicija između aorista i imperfekta u srpskohrvatskom jeziku. – W: Naučni skup slavista u Vukove dane. – Beograd. – Br. XIV/2. – S. 67-73.
14. Piernikarski C., 1969: Typy opozycji aspektowych czasownika polskiego na tle ogólnosłowiańskim Wrocław.
15. Savić M., D. 1982: Aspektualnost i temporalnost u iskazivanju prošlosti i pretprošlosti u slovenskim i neslovenskim jezicima. – In: Linguistica. – XXII. – S. 191-204.
16. Stawnicka J., 2002: Aktionsarten w języku rosyjskim i ich niemieckie translaty . Katowice.
17. Stevanović M, 1970/I: Savremeni srpskohrvatski jezik (Gramatički sistemi i književnojezička norma): I – Uvod, Fonetika, Morfologija. – Beograd: Naučna knjiga. – 653 s.
18. Stevanović M., 1970/II: Savremeni srpskohrvatski jezik (Gramatički sistemi i književnojezička norma): II – Sintaksa. – Beograd: Naučna knjiga. – 942 s.
19. Stevanović M., 1976: Belićevo učenje o sintaksičkim sistemima glagolskih vremena, glagolskih načina i glagolskog vida. – W: Zbornik radova o Aleksandru Beliću. – Beograd: SANU, posebna izdanja. – God. CDXCVIII, Odeljenje jezika i književnosti. – Knj. 28. – S. 91-131.
20. Topolinska Z., 1985: Iz problematike slovenskih inhoativa (odnos glagolskog vida i faze radnje). – W : Južnoslovenski filolog. – Beograd. – God. XLI. – S. 1-13.
21. Tošović B., 1988 : Ruska gramatika u poređenju sa srpskohrvatskom. – Sarajevo: Svjetlost. – 427 s.
22. Tošović B., 1995: Stilistika glagola. Stilistik der Verben. – Wuppertal: Lindenblatt. – 539 S.
23. Wróbel, H., 1978: O zasadach opisu słowotwórczego polskich czasowników prefiksalnych. „Studia gramatyczne II”. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, s. 105 – 119.
24. Авилова Н.С., 1976: Вид глагола и семантика глагольного слова. Москва.
25. Волохина Г. А., Попова З. Д., 1993: Русские глагольные приставки: семантическое устройство, системные отношения. Воронеж.
26. Шелякин М.А., 1983: Категория вида и способа действия русского глагола. (Теоретические основы ). Таллин.
27. Шелякин М. А., 1987: Способы дейстаия в поле лимитативности. В: Теория фукциональной грамматики. Введение. Аспектуальность. Временная локализованность. Таскис. Ред. А. В. Бондарко. Ленинград, s . 63 - 85.
28. O transformacjach w przekładzie rosyjskich Aktionsarten na język niemiecki J. Stawnicka: Aktionsarten w języku rosyjskim i ich niemieckie translaty. Katowice 2002.

HARMONOGRAM WYKONANIA PROJEKTU BADAWCZEGO – PLAN ZADAŃ